Van liberaal herenhuis tot katholieke Meisjeschool
Een opmerkelijke school in Antwerpen is Sint-Ludgardis, in 1911 gesticht als Nederlandstalige afdeling van de ‘Ecole Moyenne pour jeunes filles’ van Mejuffrouw M.E. Belpaire (Jozef de Bomstraat en Sanderusstraat). Dit was een pioniersinstelling voor ‘Katholiek Vlaamsch’ secundair onderwijs voor meisjes. Wegens doorslaand succes – en spanningen tussen de taalafdelingen! – werd er al snel uitgekeken naar nieuwe locatie en viel het oog op het statige herenhuis van de fam. Grisar aan de Maarschalk Gérardstraat 18. Maar de aankoop moest voorzichtig geschieden want de familie Grisar behoorde tot de liberale elite in Antwerpen en zou – gezien de heftige emoties horend bij de schoolstrijd – haar bezittingen nooit verkopen als ze wist dat het katholiek Vlaams onderwijs hier een school zou vestigen.
De aankoop gelukte echter en in 1927 (1928 lees ik elders) verhuisde de school naar het Hôtel Grisar in de oude Antwerpse binnenstad. Mecenas was de industrieel Lieven Gevaert. Voor de verbouwing/uitbreiding van de school werd architect Flor Van Reeth aangetrokken, lid van de kunstenaarsvereniging De Pelgrim,waar ook Felix Timmermans bij hoort (het St Lievenscollege is natuurlijk het nieuwbouwproject van dezelfde beweging).
Het hoofdgebouw (nr. 18) behoorde oorspronkelijk bij het klooster van de zusters Maricolen (neemt men aan, te Antwerpen gevestigd sinds 1676). Eind 18e eeuw werden veel kloosters onteigend en de gebouwen erop afgebroken of ‘herbestemd’. De fam. Grisar (reeds onder Napoleon in Antwerpen actief door de ondernemingsgeest van twee broers: Martin & Karl (Jean-Martin & Charles) had het terrein blijkbaar verworven en – parallel aan wat de Lemmé’s en de Osterrieths gedaan hebben aan de Meir – er een kantoor/handelspand/woonhuis van gemaakt. In 1894 had Ernest Paul Grisar er nog een herenhuis naast laten bouwen (nr. 20). Ook het fraaie pand aan de Lange Gasthuisstraat 11 was eigendom van een Grisar. Men liet het gebouw of restaureren of bouwde een nieuw in de neo-stijl naar keuze of een combinatie van beide. Zo woonde nog weer een andere Grisar (Auguste) in een fraai neo-rococo huis aan de Louizalei (gelijkend op het huis van de Osterrieths aan de Meir) ontworpen door architect J. Hertogs. Afin, teveel om op te sommen.
Hieronder het verhaal hoe dit pand Sint Ludgardis werd. Ik trof het aan in de Erfgoedbrochure van 2010 (gebaseerd op onderzoek van kunsthistoricus Karl Scheerlinck, die ook het jubileumboek (2011) schreef).
In 1902 startte juffrouw Belpaire in de Sanderusstraat met een school van zes lagere en drie middelbare klassen. Daartoe liet ze een gebouw met directiewoning in de Jozef De Bomstraat 55, nu 47, oprichten. Dat mocht door het Anna Bijnsgenootschap, waarvan ze voorzitster was, gebruikt worden als “Ecole moyenne pour jeunes filles”. Pas later zou deze Franstalige instelling “Institut Belpaire” gaan heten. In 1909 stichtte Frans Van Cauwelaert, volksvertegenwoordiger en Antwerps burgemeester, samen met onder meer Lieven Gevaert de “Oudersbond tot Uitbreiding en Verbetering van het Vlaamsch Katholiek Onderwijs”. In 1910 oefenden ze druk uit op M.E. Belpaire om in de Sanderusstraat een Nederlandstalige afdeling te beginnen. Ondanks de reserves van het Anna Bijnsgenootschap stelde ze in 1911 effectief gratis lokalen ter beschikking. Dit is het begin van de Sint-Ludgardis, die in 1919-1920 zal uitgroeien tot een volwaardige, zelfstandige school. Na verloop van tijd komen er spanningen tussen de Franstalige en de Nederlandstalige afdelingen. Deze lopen zo hoog op dat men op zoek moet gaan naar eigen lokalen. Lieven Gevaert gebruikt zijn privékapitaal voor de aankoop van een woning in de Maarschalk Gérardstraat. Aangezien de toenmalige eigenaars, de familie Grisar, zich had ingezet voor de liberale schoolpenning werd bij de verkoopsonderhandelingen uiterst voorzichtig tewerk gegaan. Pas als deze rond zijn wordt de bestemming van het pand als katholieke, Vlaamse school onthuld. Flor Van Reeth en Jan Smits worden aangezocht om de patriciërswoning aan te passen aan de noden van de school. Zij slagen erin een deel van het programma weg te schrijven in het bestaande pand. Voor het realiseren van andere aspecten worden aan de achterzijde delen gesloopt en bouwt men een nieuwbouw in de tuin.