het MAS, het Oosters Huis, en het Napoleon/Willemdok

Wat doen in vredesnaam die wel erg provinciale straatnamen als Nieuwpoortkaai, Veurnekaai en  Oostendekaai in de omgeving van het MAS. Had Antwerpen iets met die kustplaatsen ? Nee, helemaal niet. De namen zijn nog relatief recent. Bij  college-besluit van 22 december 1919 zijn ze afgekondigd ter vervanging van de oorspronkelijke namen: Hamburg-, Lübeck- en Bremenkaai. Ze zijn dus ontduitst (lees hier waarom). Volledig begrijpelijk in 1919, maar nu ook wel een teken van stedelijke dementie: geheugenverlies… Want die kaaien heetten natuurlijk niet toevallig naar de Duitse handelssteden.

Voordat het MAS er stond, stond er namelijk een ander landmark op die plaats, en was het een super bedrijvig dok. En dat is ook niet pas begonnen met Napoleon en Willem (naar wie de dokken achteraf zijn genoemd, verwijzend naar de periode 1800-1830), maar was ook lang daarvoor al het geval.

Het MAS staat op de Hanzestedenplaats,  ingeplant exact op de plaats van het “Hanzehuis” (Maison Hanséatique) , of “Oosters Huis”. Dat Oosters huis was  van de meest imposante gebouwen van de Antwerpse haven, tot het door brand geheel is verwoest (1893). Dit huis was de stapelplaats van de Duitse Hanzesteden… vanaf de 16e tot eind 19e eeuw.

Eigenlijk geweldig dat het MAS er staat. Het MAS moet toch erfgoed bewaren, revaloriseren… Wel: laat ze voor haar eigen deur beginnen en maar zou tegelijk een actie willen starten om de kaaien weer hun oude namen terug te geven. Een ‘geheugen-opfrisser’ die kan tellen.

Trouwens: er zijn opgravingen verricht op de Hanzestedenplaats voor het MAS gebouwd werd. U kunt het resultaat nalezen op archeoweb. Bouwmeesters waren   Cornelis Floris De Vriendt en Peter Frans. Omtrek: 80 bij 62 m. De kelders en de gelijkvloerse verdieping werden ingericht als pakhuizen en nutsruimtes, terwijl de bovenste verdiepingen konden verhuurd worden als woonruimtes en kantoren voor de Duitse handelaars in de stad. De hoofdingang lag in het midden van de oostelijke gevel en erboven stond een toren van 55 m hoog. Ook in de andere gevels was een doorgang voorzien die uitgaf op het binnenplein van het huis.

Een ‘luchtfoto’ uit 1598  (kaart van Hoefnagel) laat de bedrijvigheid zien rond het Oostersche Huys, de handel vanuit en met de Hanzesteden dus. Het ‘Hessenhuis’ iets verderop mag u er nog bij voegen…

Rechts onder ziet u de bedrijvigheid rond het Oosters huys, op de plaats waar later de dokken werden gegraven en nu het MAS staat.

Ik ga nog even voort over de locatie van het MAS. Zoals al gezegd was het Oosters Huis er al voordat er sprake was van het Napoleon- of Willemdok of beter het ‘Grand et Petit Bassin’. De naamgeving gebeurde achteraf). U ziet op de afbeelding uit 1851 het ‘Maison Hanséatique’ in het midden.

Het is leuk om bekende afbeeldingen dan ook eens opnieuw te bekijken met deze invalhoek.  Bijvoorbeeld het bekende schilderij van Huysmans waarop Napoleon bevel geeft om het naar hem genoemde dok te graven. Het grote huis rechts is het Oosters huis. Logisch: hoe zou je anders weten waar dit tafereel zich afspeelt.

Dick Wursten